Türkiye’de ihale mevzuatına ilişkin olarak yapılan düzenlemeler, Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne adaylık süreci içerisinde bulunması ve düzenlemelerini Avrupa Birliği müktesebatına uyumlu hale getirmeye çalışması nedeniyle AB düzenlemelerine benzerlik göstermektedir.
Avrupa Birliği’nde ve dünyadaki bazı ülkelerdeki elektronik ihale uygulamalarına ilişkin gelişmelerin analizi Türkiye’de elektronik ihalenin gelişiminin daha iyi analiz edilmesi açısından faydalı olacaktır.
Avrupa Birliği’nde Elektronik İhale Uygulamaları
AB tarafından bilgi toplumuna geçişi hızlandırmak ve bilginin artırılarak etkin kullanımını hayata geçirmek maksadıyla “sayısallaşma” kavramına odaklanılmıştır.
Bu kapsamda AB’de bilgi iletişim teknolojileri alanında birbirinden ayrı ilerleyen ulusal çabaların birleştirilmesi, uygulama eşgüdümünün sağlanması ve etkin çözümler üretilmesi maksadıyla 2000’li yılların başından itibaren ortak stratejileri, eylem planlarını ve programları hayata geçirilmiştir.
Bu doğrultuda, 1999’da “e-Avrupa Girişimi”, 2000’de “Avrupa Birliği Lizbon Stratejisi”, 2002’de “e-Avrupa 2005” ve 2005’te “i2010: Büyüme ve İstihdam için Bilgi Toplumu Stratejisi” adımları atılmıştır.
2010 senesinde ise Avrupa Komisyonunca “Avrupa için Sayısal Gündem” (Digital Agenda for Europe) adımı işleme alınmış olup, “Avrupa için Sayısal Gündem”, Avrupa Birliğinin son iktisadi stratejisi ve 2020 hedefleri adına 2010 yılında açıklanmış olan “Avrupa 2020 Stratejisi” ndeki 7 alt başlıktan biri konumundadır
Elektronik kamu alımları sisteminin yaygınlaştırılması, “Avrupa Birliği Stratejisi” nin sürdürülebilir büyüme amacına ilişkin olarak en önemli araçlarından 19 Avrupa Birliği Müktesebatı (acquis communautaire), “Temel Avrupa Birliği anlaşmalarında ve diğer yardımcı hukuk kaynaklarında (tüzük, karar, yönerge vs.) yer alan kural ve kurumlar bütününü ifade etmektedir.
Dış ilişkiler, güvenlik ve adalet, serbest dolaşım, gümrük birliği, çevre koruması, eğitim ve araştırma vs. tüm konular AB Müktesebatı içinde yer alan konulardır.” biridir.
AB kamu alımları, toplam GSYH’sının %16’dan fazlasını oluşturması ve iki trilyon Avronun üzerinde büyüklüğe sahip olması nedeniyle e-ihale ile sağlanabilecek tasarruflar yanında şeffaflık, ihalelere katılımda kolaylıklar ve küçük ve orta ölçekli girişimlerin katılımı gibi hedefleri büyük öneme sahiptir
AB’ye üye ülkelerde kanuni düzenlemeler ve altyapıları e-ihaleye uygun hale getirilmesine karşın, Avrupa Komisyonu’nun değerlendirmesine göre, üye devletlerin toplam ihale bütçelerinin %5’inden daha az kısmı ile gerçekleştirilen ihaleler elektronik ortamda yapılmıştır. 2010 yılında AB’ye üye 27 ülkede ortalama olarak kuruluşların e-ihale kullanım oranı %13’e ulaşabilmişken, e-devlet çözümleri
kullanım oranı %80’in üzerinde gerçekleşmiştir.
Avrupa genelinde işler halde 300’ün üzerinde e-ihale portalı/sistemi bulunmaktadır Avrupa genelinde e-ihale uygulamalarına yönelik adaptasyon çalışmaları resmi anlamda 2004 yılında başlamıştır. Avrupa Komisyonu’nca yayımlanan “e-ihale Yasal Çerçevesi Uygulaması Eylem Planı” ve “2004/17/EC” ile “2004/18/EC sayılı Direktifler” in kabulüyle ihale sistemlerinde modernizasyon ve sadeleştirilme
konularında atılan adımlar ile ilk kez kanuni olarak elektronik araçların modern kamu alımları sistemlerinde kullanılması mümkün hale gelmiştir
Kamu alımlarına ilişkin olarak Avrupa Birliği müktesebatında değişiklik çalışmaları neticesinde “2004/17/EC sayılı Sektörel Alımlar Direktifi” ile “2004/18/EC sayılı Kamu Alımları Direktifi” yerine geçmek üzere 28.03.2014 tarihinde AB Resmî Gazetesi’nde20 (Vikipedi, 2020b) “Kamu Alımları Hakkında 2014/24/AB sayılı Direktif”, “Su, Enerji, Ulaştırma ve Posta Hizmetleri Sektörlerinde Faaliyet Gösteren
Teşebbüslerin Alımları Hakkında 2014/25/AB sayılı Direktif” ve “İmtiyaz Sözleşmelerinin Verilmesi Hakkında 2014/23/AB sayılı Direktif” yayımlanmıştır
Direktif değişikliklerindeki temel hedef; ihale sistemindeki kuralların sadeleştirilmesi, idarelere esneklik sağlanarak etkinliğin artırılması, kamu alımlarının sosyal ve 20 Avrupa Birliği Resmî Gazetesi, “Avrupa Birliği tarafından, birliğe ilişkin resmi olay ve yasaların kamuya bildirilmesi için çıkarılan bir yayındır.
1 Şubat 2003 tarihinde Nice Antlaşması yürürlüğe girdiğinden bu yana düzenli olarak yayımlanmaktadır. Resmî gazete, Avrupa Birliği’nin yirmi dört resmî dilinde de basılır. Resmî gazete iki diziden oluşur: L dizisi: düzenlemeler, yönergeler, kararlar, öneriler ve düşünceler gibi Avrupa Birliği’nin yasamaya ilişkin tüm yayınlarını içerir. C dizisi: Avrupa Adalet Divanı ile Avrupa İlk Derece Mahkemesi’nin karar ve duyurularını içeren yayınlardır.”
çevresel amaçların desteklenmesinde kullanılmasına olanak verilmesi ve günün gelişen koşullarına uyum sağlanması olarak belirtilmiştir
“Kamu Alımları Hakkında 2014/24/AB sayılı Direktif”in gerekçe kısmında tekliflerin elektronik ortamda değerlendirilmesi ve sonraki süreçlerin elektronik ortamda yapılmasının zorunlu tutulmadığı belirtilmektedir. Kamu Alımları Hakkında 2014/24/EC sayılı Direktif’in 59’uncu maddesinde yeterlik belgeleri ve ihale dışı bırakılacak durumlarda olmadığına dair belgelerin aday ve istekliler tarafından ihaleye
katılım aşamasında sunulmasına gerek olmadığı,
yalnızca elektronik ortamda sunulabilecek “Avrupa Tek İhale Dokümanı” adı altında bu kriterleri sağladığına dair kendi “beyanını” sunmalarının idarelerce yeterli kabul edileceği düzenlemesi yer almaktadır.
Türkiye’de de söz konusu düzenlemeye uyumlu bir değişiklik yapılmış olup, 01.07.2016 itibarı ile “Elektronik ortamda teklif alınan beyan usulü” e-ihale sistemine geçiş için ilk adım olarak atılmıştır. Pilot denilebilecek uygulama ile açık ihale usulüyle gerçekleştirilen ve yaklaşık maliyetleri 213.072,00 TL ve altında bulunan mal ve hizmet alımları için beyan usulünün uygulanabilmesine yönelik düzenleme yapılmıştır
Direktiflerin elektronik ihaleyi ilgilendiren temel maddeleri aşağıda özetlenerek belirtilmiştir :
İstekliler tarafından beyan edilen bilgilerden kamu idarelerince herhangi bir ulusal veri tabanına erişim sağlanmak suretiyle doğrulanabilecek olanlar için bu belgeler istenilmeyecektir.
İhale süreçlerindeki işlemlere ilişkin tüm haberleşme ve bilgi alışverişinin sayılan istisnai durumlar dışında elektronik ortamda yapılmasının sağlanacağı düzenlenmiştir (madde 22).
İhale ilanlarının “Avrupa Birliği Yayım Ofisi” ne elektronik ortamda gönderilmesi zorunlu tutulmuş olup, ihale dokümanlarının da elektronik ortamda erişime açılması gerekliliği ifade edilmiştir (madde 51 ve 53).
Direktif değişikliklerine ilişkin tüm ihale süreçlerinin elektronik ortamda yapılması ve tamamlandırılması amaçlanmıştır.
Açık ihale ve belli istekliler arasında ihale usullerinde tekliflerin elektronik araçlarla sunulabileceği durumlarda tekliflerin alınmasına ilişkin sürelerin beş gün kısaltılabileceği belirlenmiştir.
Dinamik alım sistemlerinin kullanılacağı ihaleler ve merkezi satın alma birimi tarafından yürütülecek tüm ihale usullerinin elektronik iletişim araçları kullanılmak suretiyle yapılacağı düzenlenmiştir.